Birim-veto sistemi1 (unit-veto system) uluslararası sistem ve bir politika teorisidir. Bu teori ilk olarak Morton A. Kaplan2 tarafından 20. yüzyılın ortalarında (1950-1960) ortaya atılmıştır. Teorisinde sisteme dâhil olan bütün ülkelerin nükleer güce sahip olması gerektiğine, bu durumun iki kutuplu sistemi değiştireceğine ve silahlanma yarışını farklı bir boyuta taşıyıp daha çok ülkenin savaş ve barışta söz sahibi olacağını söylemiştir. Sistemdeki bütün ülkelerin kendini koruyacak, düşmanlarını caydıracak kadar veya nükleer bir savaş başlatacak kadar nükleer silahlara sahip olacaklardır. Bu durum iki veya tek kutuplu sistemi ortadan kaldırıp; çok kutuplu sistem ile dengelenmesine ve genel bir barış ya da savaşa yaşanacağını söyler. Nükleer silahların uluslararası sistem üzerindeki bazı etkilerini dikkate almak için büyük ölçüde zihin germe egzersizi olarak geliştirilmiştir. Günümüz de birim-veto sistemi henüz gerçekleşmese de bütün dünya ülkeleri silahlanma ve ekonomik olarak bu sisteme doğru ilerlemektedir. Birim-veto oldukça entegre olmayan bir sistemdir. Formülasyon nükleer stratejinin güvence altına alınmış bir imha anlayışına dayanırken, daha sonraki sürüm daha gelişmiş nükleer stratejik kavramlarla tutarlıdır. Sistemin yapısı belki de yirmi küsur nükleer yetenekli aktörleri içerir. Bu aktörler inanılmaz bir vuruş yeteneğine sahip değiller. Bu aktörler rakibini yok etmek için kesin bir kabiliyete sahip olmayacakları, ancak bir rakibin kuvvetlerini büyük bir ölçüde azaltmak için yeterli kabiliyete sahip olabileceği anlamına gelir. Bu nedenle bir savaş başlatmak düşünülebilir. Hizalamalar bu sistemde çok değerli olmayacak ve temel aktörler olma eğiliminde olacaklardır. Meydana gelen herhangi bir rol değişimi, aktörlerin yeteneklerine dayana bilecektir. Güvenilir ikinci vuruş yeteneklerine sahip büyük nükleer güçler, muhtemelen nükleer yetenekli aktörlerin bir alt kümesi olacaktır. En azından önemli sayıda nükleer yetenekli aktör için, savaş sırasında kesintisiz bilgi sağlamak için yeterli komuta ve kontrol kaynakları olmalıdır. Ancak bu tür aktörlerin önemi 1945 sonrası Bi-polar sistemde olduğundan daha sınırlı olacaktır. Şekillendikçe bunlar ideolojik olmalı ve saldırganlara karşı misilleme yapmaya kararlı olmalı. Bir anlaşmazlık doğrudan karışmayan aktörler, anlaşmaya aracılık etmeye çalışmalıdır. Ancak başarıları zayıf olabilir. Öte yandan, tehlike muhtemelen müdahale ölçeğine toleransı arttıracaktır. Sistem bir liderlik rolü için herhangi bir aktörü atar çünkü büyük nükleer güçler tehdit olma eğilimindedir. Büyük nükleer güçlerin uzaklığı, küçük aktörler arasında sınırlı savaşları teşvik etme eğiliminde olacaktır. Büyük nükleer güçler, küçük güçleri de kendine çekebilir veya tehdit edebilir. Aktörlerin sayısı azaldıysa veya sınırlı satın almalar bazı ülkeler arasındaki tampon bölgeyi azalttıysa, düşman potansiyeli olacaktır. Dahası sistem inanılmaz bir ilk vuruş kabiliyetinin eşiği üzerinde değil, güvenilir veya görkemli çok sayıda nükleer gücün varlığına dayanıyor. Tabii ki bu sistemin istikrarından bağımsız olarak, ampirik olarak istenmeyen olmasına rağmen teorik olarak ilginçtir. Gerginlik derecesi o kadar büyük olabilir ki sistem Kavacık hale gelir veya gerilim aktörlerin evrensel veya hiyerarşik bir uluslararası sistemin oluşumunu kabul etmelerine izin veren değer değişiklikler üretebilir. Böyle yüksek gerginlik yaratacak kadar rasyonel bir çözüm üretmek için olası değildir. Bu nedenle de birim veto sistemi son derece ilginç olmasına rağmen son derece kararsız olduğunu kanıtlayacak tır. Hiçbir varsa varyasyon birim veto sistemi oluşturursa önlemek, imha, misilleme imkânı verir. ortak anlaşmazlıklar misillemeye karşı herhangi bir oyuncu bir saldırılar gerçekleştirebilir. Bu tüm hava üstlerinin bir sürpriz darbe ile nakavt edilebileceği riskine karşı sigortalanır. Bu durumda bipolar sistemin bazı unsurları birim veto sistemine eklenebilir. Ancak bir tür koşullar stratejik koşullar kadar çok blog üretecektir, tansiyon Garanti gibi gözüküyor.
Morton Kapla’nın; Güç Sistemi Dengesi, Gevşek Bi-polar modeli, Sıkı Çift Kutuplu Sistem, Evrensel Sistem, Hiyerarşik Sistem olmak üzere beş tane daha uluslararası sistem teorisi bulunmaktadır. Easton ve Morton’un da kabul ettiği gibi bunlar henüz tam teori olmamakla birlikte sadece kavramsal çerçevelerden oluşmaktadır. Bunların yanında birçok uluslararası ilişkiler profesörü tarafından eleştiriye de maruz kalmıştır. Birtakım eleştiriler şunlardır; yönetim bilimi olarak (metodoloji) yetersizdir. Aynı zamanda bu kavram deneysel olarak test için erişilebilir değildir. Bu sistem odaklı teorileşme, yakın zamanlarda büyük miktarda deneysel çalışmalara yol açmıştır. J. David Singer3'ın görüşüne göre, “ kuram ve araştırma arasındaki talihsiz çatallanma, sistem teorisinin faydalılığını ve değerini keskin bir biçimde sınırladı.” Sınırlamalara devam edecek olursak sistem yaklaşımını sınırlı bir yaklaşım olarak görenlerde mevcuttur çünkü siyasi kuramlar uluslararası ilişkilerin önemli iç değişkenleri, tarihsel ve ideolojik faktörleri göz ardı eder. Morton Kapla’nın altı teorisinin bazı sınırlamaları vardır. Gerginlik derecesi o kadar büyük olabilir ki sistem Kavacık hale gelir veya gerilim aktörlerin evrensel veya hiyerarşik bir uluslararası sistemin oluşumunu kabul etmelerine izin veren değer değişiklikler üretebilir.
1. Morton A. Kaplan'ın modelleri sınırlıdır:
Eleştirmenler; Morton Kaplan'ın modellerinin bir ön uluslararası politika teorisi içerdiği görüşünü kabul etmemekteler. Altı modelinin hepsi sınırlıdır. Güç sistemi dengesi çağdaş uygulamak uygulanamaz. Kaplan, güç sistemi dengesinin önce Gevşek Bipolar Sistem, sonra da Sıkı Bi-Kutup Sistemine yol açacağı tahmin etmede yanlış düşündü. 1945’ten sonra uluslararası ilişkilerin değişmesi, bunun tersinin doğru olduğunu gösterdi. 1960'larda Gevşek Bi-polar sistemi ilk olarak 1950'lerin başında ortaya çıktı ve daha sonra Bi-polar sistemi veya uluslararası işletmelerin ülke dışı faaliyetlerde ev sahibi ülkenin (yatırım yaptığı) uyruklu yönetici görevlendirmesi (polisentirizm) ile değiştirildi. 1990'larda Uluslararası Sistem tek kutuplu bir sistem dönüştü.
2. Morton Kaplan'ın dört varsayım modelinin uygulanamazlığı:
Morton Kaplan'ın önerdiği varsayım sal modeller tamamen uygulanamaz görünmektedir. Morton Kaplan’ın tasarladığı hiyerarşik sistemin türü, uluslararası ilişkilerde kurulma şansı çok düşüktür. Uluslararası örgüt olan Birleşmiş Milletler ‘in gerçekten güçlü ve etkili bir evrensel aktör olma şansı yoktur. Olacak gibi de görünmüyor ve tek bir ulusun dünya hâkimiyetini içeren bir durum asla olamaz. Birim-veto sistemi varsayım sal olarak hayal edilebilir, ancak hiçbir zaman mümkün ve işlevsel olduğu düşünülmez. Dolayısıyla tüm modellerin ciddi ve büyük sınırlamaları bulunmaktadır. Hedley Bull4'un söylediği gibi bu modeller “sadece entelektüel bir egzersizdi ve artık değil”.
3. Morton Kaplan, Jeostratejik faktörleri göz ardı etmiştir:
Morton Kaplan'ın modelleri uluslararası ilişkilerin ekonomik, teknolojik, kişilik, sosyolojik, jeopolitik ve politik faktörleri görmezden gelmiştir.
4. Morton Kaplan ulusal ve ulus altı faktörlerin çalışmalarını görmezden geliyor:
Ernest Hass “Ulus Devletin Ötesinde” ve Stanley Hoffman5 “Teoriye Giden Uzun Yol” adlı çalışmasında Morton Kaplan'ı uluslararası ilişkilerdeki ulusal ve ulus altı eylemleri ve bu eylemlerin nedenlerini göz ardı etmekle suçladı.
5. Morton Kaplan'ın analizi çok geneldir:
Morton Kaplan’ın modelleri tanımlamak ve çözümleme yapmak için bazı önemli değişkenler listelemiştir ancak bu değişkenler öncelikli konumunu (pozisyonunu) belirleyemedi. Mc Clleland, “Modeller, gerçeklerin sıralanmasında çok fazla kullanılamayacak kadar genel bir düzeyde de formüle edilmiştir” demiştir.
6. Morton Kaplanın Keyfi Sınıflandırması:
Morton Kaplan'ın uluslararası ilişkileri altı sistemde sınıflandırması keyfincedir. Bu modellerin sayısı artırılabilir veya azaltılabilmektedir.
7. Morton Kaplan'ın modelleri tahminlerde bulunmamızı sağlamaz:
Morton Kaplan’ın modellerinin zayıflıklarını analiz eden Robert J. Lieber6, “Belirli bir uluslararası sistem içindeki davranışı öngördüğünü iddia ederken, teklif ve tanım arasındaki ayrımın açıkça çizilmemesi nedeniyle, tanım seviyesinin çok ötesine geçmezler.” demiştir.
Morton A. Kaplan’ın sistem yaklaşımı, Blauberg Sadousky ve EG Yudin tarafından değerlendirilirken, “sistem hareketi şu anda elde edilen sonuçların sistematik bir özetinden ziyade önemsiz olmayan sorunların bir birleşimidir.” Sistem Yaklaşımı uluslararası politikanın sorunlarını araştırmaya çalışır. Bununla birlikte, hiçbir yerde çalışma amacıyla sorunların formülleştirilmesi, nasıl gerçekleştirilmesi gerektiği açıklanmamaktadır. Ancak tüm bunlar, Sistem Yaklaşımı ve Kaplan'ın modellerinde olumlu ve yararlı hiçbir şeyin olmadığı anlamına gelmemektedir. Sistem Yaklaşımı, Uluslararası Politika çalışmalarına faydalı bir yaklaşım yaptığı söylenebilir. Uluslararasındaki ilişkilere genel bir bakış için kullanılabilir. Uluslararası sistemin parçalarını oluşturan bölgesel alt sistemlerini gözlemlenebilir ve ölçülebilir (makroskopik ve mikroskobik) çalışmalar için kullanılabilir. Sistem kavramı uluslararası siyasette teori, hayal ve araştırma oluşturma hedefine ulaşmak için kullanılabilir. Uluslararası politikanın doğasını ve seyrini tanımlama, açıklama, tahmin etme ve hatta kontrol etme yeteneğimizi geliştirebilir. Morton Kaplan'ın Sistem Yaklaşımı sezgisel bir işlev gerçekleştirmiştir. Sistemler yaklaşımlarını yaygınlaştırmıştır ve destek olmuştur. Günümüz zamanında, birçok bilim adamı uluslararası ilişkileri analiz etmek için çeşitli uluslararası sistem modellerini kullanmaktadır; örneğin: Üç Blok Jeoekonomik Model, Canlandırılmış Güç Dengesi Modeli, Unipolar Model, Uni-çok kutuplu Model, Medeniyetler Çatışması Modeli, Küresel Köy Modeli, Şiddetsiz Nükleer Olmayan Model, Küreselleşme Modeli ve diğerleri. Bu nedenle Morton A. Kaplan’ın sistem yaklaşımı, Uluslararası Politika çalışmalarına yönelik birkaç yaklaşımlardan biri olarak kullanıla bilinir ve örnek alınılabilir.
Orijinal kaynak: birim veto sistemi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page